Piramides in het Hollandse polderland

14 mei 2025 | Eva Bleeker

Ze lĳken lukraak uitgestrooid te zĳn over het landschap. Overal in de Randstad zie je ze vanaf de weg liggen in weilanden. Toch zĳn die betonnen bouwwerken er volgens een doordacht plan neergezet.

Ze lĳken op bunkers. Daarom wordt vaak gedacht dat de Duitse bezetters ze in de Tweede Wereldoorlog hebben gebouwd. Maar ja, waarom hebben ze dat dan op die plaatsen gedaan? Nee, ze zĳn gebouwd door ons eigen leger in 1939 en 1940. Als je ze op de kaart ziet liggen, in een lang, slingerend snoer tussen de Biesbosch en het Ĳ sselmeer en rondom Amsterdam, wordt de logica al snel duidel k. Ze liggen langs het Oost- en het Zuidfront van Vesting Holland, die grotendeels samenvielen met de Hollandse Waterlinies.

Schuilplaatsen

Het gaat voornamelĳk om zogeheten groepsschuilplaatsen, maar er staan ook kazematten tussen. De schuilplaatsen en de kazematten vormden met loopgraven groepsnesten. Vaak staan ze bĳ forten. Bĳ Acquoy aan de Linge is zo’n groepsnest heel mooi gereconstrueerd. In de groepsschuilplaatsen konden 12 soldaten zich terugtrekken tĳ dens artilleriebeschietingen of bombardementen. Er stonden geen mitrailleurs of kanonnen opgesteld, ze waren alleen bedoeld om te schuilen. Wel was er een schietgat bĳ de deur om de soldaten die naar binnen of buiten gingen dekking te geven. Kazematten hadden wel een gevechtsfunctie. Er waren schietgaten in gemaakt voor zware wapens, zoals mitrailleurs en luchtafweergeschut. Behalve langs Vesting Holland werden er ook kazematten gebouwd op de Afsluitdĳk bĳ Den Oever en Kornwerderzand, in de Grebbelinie en in de jaren vĳftig langs de Ĳssellinie.

Schuine kanten

Al meteen na de Eerste Wereldoorlog zĳn er 224 groepsschuilplaatsen gebouwd op diverse plaatsen in de Hollandse Waterlinies. De groepsschuilplaatsen die kort voor Tweede Wereldoorlog werden gebouwd, waren een verbeterde versie: Type P, ook wel Piramides genoemd vanwege de schuine kanten. Ze waren 8,2 meter lang, 6,5 meter breed en 4,85 meter hoog. De ingang van 1 bĳ 1 meter zat 1,05 meter boven het maaiveld, zodat er bĳ inundaties geen water in kon stromen. Drie zĳden van de schuilplaatsen waren aan de bovenkant schuin, waardoor granaten en bommen ervan afrolden. Op de meeste schuilplaatsen zĳn op de schuine vlakken haken of beugels aangebracht. Aan de haken konden camouflagenetten worden opgehangen om ze in het open land minder opvallend te maken. De beugels dienden om planken te bevestigen, waarop graszoden werden gelegd. Zo werd de schuilplaats niet alleen gecamoufleerd, maar ook beter beschermd.

In totaal zĳn er 772 groepsschuilplaatsen en zo’n 800 kazematten gebouwd. Van de 772 groepsschuilplaatsen zĳn er nog 572. Veel hebben intussen de status van rĳksmonument gekregen en fungeren nu als verblijf voor vleermuizen.

Dit artikel verscheen eerder in Fort! Magazine van Stichting Forten Nederland.