Rijkdom natuur Rijnauwen nauwkeurig vastgelegd
Reeën, vossen, dassen. En ijsvogels, uilen en haviken, vleermuizen en ringslangen, slakken, libellen, sprinkhanen en (nacht)vlinders, ruim 250 soorten wilde bloemen, zoals rietorchis en duizendguldenkruid, (korst) mossen en talloze paddenstoelsoorten. Al deze dieren- en plantensoorten leven op en rond Fort bij Rijnauwen.
Onmisbare fortnatuur
Fort bij Rij nauwen bij Bunnik is in 1870 gebouwd als grootste bouwwerk van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en staat tot in het buitenland bekend als ‘Natuurfort’ en ‘paddenstoelenparadijs’. Sinds 1975 beheert Staatsbosbeheer het fort, dat onderdeel is van het Natuur Netwerk Nederland. De unieke fortnatuur is onmisbaar voor de biodiversiteit in de regio. In en rond het fort leven bij voorbeeld 186 dier- en plantensoorten die worden bedreigd in hun voortbestaan.
Meten is weten
“We leggen elk jaar vast hoeveel soorten planten en dieren hier leven”, vertelt Cees de Jong, bioloog en voorzitter van Vrienden van Fort bij Rijnauwen. De vrienden ondersteunen Staatsbosbeheer bij de bescherming van de bij zondere fortnatuur en -cultuur. “In 2023 waren er al 1.243 soorten en we verwachten er nog meer te vinden. Meten is weten. Wat je niet kent, kun je ook niet beschermen. We werken samen met meer dan 10 professionele organisaties, zoals de Zoogdiervereniging en de Vlinderstichting. Naar aanleiding van de uitkomsten van de inventarisatie wordt bekeken of aanpassing van het natuurbeheer op het fort nodig is.”
Consequent maaien
Dat Rijnauwen zo’n bij zondere planten- en dierenrijkdom kent, is volgen Cees te danken aan de jarenlange consequente manier van maaien. Aanvankelijk vanwege de veiligheid. Te veel hoog, dor gras was riskant in verband met het opgeslagen buskruit. Later werd het onderdeel van het natuurbeheer, want door frequent maaien verschraalt de bodem en krijgen meer wilde planten een kans. “Verder zijn er inheemse bomen en struiken zoals eiken, kastanjes, wilgen, meidoorns en sleedoorns rond het fort aangeplant”, aldus Cees, “zodat het voor een vijand lastiger te zien was én bovendien minder toegankelijk. Juist inheemse planten dragen bij aan de biodiversiteit. De graslanden, het bos, de struiken en de waterpartij en vormen nu een fantastisch leefgebied voor veel dieren. Zo trekken de reeën zich overdag terug in het bos en ’s nachts grazen ze op de weiden rondom het fort.”
Veel variatie
De ligging van het fort, bij de Kromme Rijn op een plek met verschillende grondsoorten, draagt ook bij aan de rijke natuur, net als de grachten, stenen gebouwen, betonnen kazematten en vestingwallen. De hoogteverschillen die daardoor zijn ontstaan, zorgen ervoor dat er veel aparte leefgebiedjes (biotopen) in het fortlandschap zijn, die soms zonnig, soms beschaduwd, soms nat of juist droog, dan weer zanderig of kleiig zijn. Variatie in leefgebieden trekt een variatie aan flora en fauna aan. Er overwinteren bij voorbeeld diverse vleermuissoorten in het fort en ijsvogels nestelen in speciaal gebouwde ijsvogelwanden. “De rust in het gebied heeft ook een belangrijke rol gespeeld”, zegt Cees. “Door de jarenlange afsluiting, tot 1975, gingen veel dieren en planten zich hier vestigen.” Sinds de jaren ’90 is het fort onder begeleiding van een gids beperkt toegankelijk voor het publiek.
Niet veilig
Nog steeds is de fortnatuur niet veilig. Het fort ligt ingesloten tussen snelwegen en erboven komt mogelijk een nieuwe aanvliegroute. De vermesting door stikstof vormt de grootste bedreiging. Hiervan profiteren bij voorbeeld brandnetels, bramen en berenklauwen, die andere wilde planten wegconcurreren. Ook de kwaliteit van het grachtwater gaat achteruit. “Gelukkig blijft Staatsbosbeheer met de steun van Vrienden van Fort bij Rijnauwen dit geweldige stuk natuur beschermen”, benadrukt Cees.
Rondleidingen en expedities
Ga eens kijken in dit bijzondere natuurfort. Onder begeleiding van een gids zijn er het hele jaar natuurexpedities op het fort. Andere rondleidingen zijn juist meer op de historie van het fort gericht. Ook worden er regelmatig cursussen door de Vrienden georganiseerd, zoals een vogelcursus of paddenstoelcursus. Fort bij Rijnauwen, Vossegatsedijk 3-5, Bunnik.
Informatie: staatsbosbeheer.nl
Vrienden van Fort bij Rijnauwen: fortbijrijnauwen.nl
Dit artikel verscheen eerder in Fort! Magazine van Stichting Forten Nederland.